Stefan Starzyński

ur. 19 sierpnia 1893 r. w Warszawie – prawdopodobnie 17 sierpnia lub 17 października 1943 r. zamordowany w obozie koncentracyjnym w Dachau. W latach 1926-1929 jako dyr. departamentu prezydialnego a następnie wiceminister reprezentował w Radzie Nadzorczej BGK Ministerstwo Skarbu, w latach 1932-1933 wiceprezes Rady Nadzorczej i Zarządu BGK.

Stefan Starzyński po relegowaniu z gimnazjum publicznego w Łowiczu za udział w strajku szkolnym z 1905 r. kontynuuje naukę w prywatnych gimnazjach, a następnie ekonomię na Wyższych Kursach Handlowych (obecnie Szkoła Główna Handlowa), którą kończy w 1914 r. W międzyczasie prowadzi konspiracyjną działalność w Związku Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej, za co po wcześniejszych aresztowaniach w 1910 r. skazany zostaje na miesiąc więzienia w Cytadeli. Członek Polskiej Organizacji Narodowej, Związku Strzeleckiego, gdzie był pod pseudonimem „Lew” był redaktorem pisma, Związku Walki Czynnej i Polskiej Organizacji Wojskowej. Od 1914 r. w Legionach Polskich, przeszedł cały szlak bojowy I Brygady Józefa Piłsudskiego. W Wojsku Polsku od 1918 r. szef sztabu 9 Dywizji Piechoty, oficer wywiadu II Oddziału Sztabu Generalnego, za odwagę i ofiarność odznaczony Krzyżem Walecznych, z armii odchodzi w 1921 r. w stopniu kapitana i rok później mianowany zostaje majorem. W latach 1922-1924 jest sekretarzem generalnym Polskiej Komisji Reewakuacyjnej i Specjalnej, powołanej w celu realizacji postanowień  kończącego wojnę polsko-bolszewicką traktatu ryskiego, podpisanego 18 marca 1921 r.

W 1924 r. rozpoczyna pracę w administracji państwowej, początkowo w sekretariacie Komitetu Ekonomicznego Ministrów i Ministerstwie Skarbu, gdzie m.in. zajmował zwalczaniem korupcji wśród posłów. Na znak protestu przeciwko wstrzymaniu przez premiera Skrzyńskiego postulowanym przez Starzyńskiego zajmowaniu diet poselskich skorumpowanym parlamentarzystom podaje się 1 marca 1926 r. do dymisji. Po przewrocie majowym 1926 r. wraca do administracji państwowej jako urzędnik ds. szczególnych zleceń w kancelarii premiera Kazimierza Bartla, następnie w październiku 1926 r. rozpoczyna pracę w Ministerstwie Skarbu jako dyrektor departamentu prezydialnego, a od września 1929 r. do grudnia 1933 r. jest wiceministrem skarbu oraz komisarzem generalnym Pożyczki Narodowej. Związany z obozem piłsudczyków w latach 1930-1933 był posłem na Sejm z ramienia Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem oraz od 1938 r.  senatorem. Od 1931 r. wykłada w Wyższej Szkole Handlowej, swojej macierzystej uczelni. W drugiej połowie lat 30-tych wiąże się politycznie z Obozem Zjednoczenia Narodowego, stając się jednym z jego czołowych działaczy. 

 2 sierpnia 1934 r. Stefan Starzyński zostaje komisarycznym prezydentem Warszawy z zadaniem uporządkowania niestabilnej sytuacji politycznej i finansowej stolicy. Od 1935 r. prezes Związku Miast Polskich. Za czasów jego prezydentury Warszawa powiększyła się terytorialnie poprzez wykup z rąk prywatnych m.in. Lasu Kabackiego i Olszynki Grochowskiej oraz dynamicznie rozbudowywała. Rozbudowana została m.in. sieć wodociągowa, kanalizacyjna, elektryczna i tramwajowa, wybudowano ponad 40 szkół, ponad 100 tys. mieszkań, parki miejskie, ukończono budowę siedziby Muzeum Narodowego i Biblioteki Publicznej, zbudowano siedziby Teatru Powszechnego i Muzeum Dawnej Warszawy, poddano renowacji wiele zabytków, zmodernizowano trasy wylotowe i miejskie szpitale, powstały muzea na Zamku Królewskim i Piłsudskiego w Belwederze, przygotowano projekt budowy 25-kilmetrowego odcinka metra oraz mostu Piłsudskiego. W 1937 r. powstał 4-letni plan rozwoju miasta na lata 1938 -1941. Plany Starzyńskiego wybiegały w lata pięćdziesiąte, kiedy w Warszawie miała odbyć się letnia olimpiada, a w bliższej perspektywie z okazji 25 rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości, w 1944 r. w Warszawie miała odbyć się światowa wystawa przemysłowa. 27 lipca 1939 napisał testament, w którym własne zbiory sztuki zapisał Muzeum Narodowemu.

  

Po wybuchu wojny Stefan Starzyński odmawia ewakuacji ze stolicy i zostaje Cywilnym Komisarzem przy Dowództwie Obrony Miasta, organizując obronę Warszawy z udziałem miejskich urzędników i jej mieszkańców. Jego żarliwe przemówienia radiowe podtrzymywały na duchu broniące się miasto. 23 września przemawia po raz ostatni: ”Chciałem, by Warszawa była wielka. Wierzyłem, że wielka będzie. Ja i moi współpracownicy kreśliliśmy plany, robiliśmy szkice wielkiej Warszawy przyszłości. I Warszawa jest wielka. Prędzej to nastąpiło, niż przypuszczaliśmy. Nie za lat pięćdziesiąt, nie za sto, lecz dziś widzę wielką Warszawę. Gdy teraz do was mówię, widzę ją przez okna w całej wielkości i chwale, otoczoną kłębami dymu, rozczerwienioną płomieniami ognia, wspaniałą, niezniszczalną, wielką, walczącą Warszawę.  I choć tam, gdzie miały być wspaniałe sierocińce - gruzy leżą, choć tam, gdzie miały być parki - dziś są barykady gęsto trupami pokryte, choć płoną nasze biblioteki, choć palą się szpitale - nie za lat pięćdziesiąt, nie za sto, lecz dziś Warszawa broniąca honoru Polski jest u szczytu swej wielkości i chwały”. Po kapitulacji miasta współtworzy struktury podziemnej administracji oraz współpracuje z pierwszym komendantem głównym Służby Zwycięstwa Polski gen. M. Karaszewiczem-Tokarzewskim.

 27 października 1939 r. Niemcy aresztują Stefana Starzyńskiego w jego gabinecie w ratuszu miejskim. Do końca grudnia 1939 r. więziony jest na Pawiaku, a następnie przewieziony w nieznanym kierunku. Jedną z prawdopodobnych dat jego śmierci jest 17 sierpnia lub października 1943 r. w obozie koncentracyjnym w Dachau, choć w grę wchodzą też inne miejsca oraz daty. Wiadomo tylko z całą pewnością, że został przez Niemców zamordowany. Symboliczny grób prezydenta Starzyńskiego znajduje się na warszawskich Powązkach. Był kawalerem Krzyża Srebrnego Orderu Virtuti Militari, Polonia Restituta, Krzyża Niepodległości, trzykrotnie Krzyża Walecznych oraz pośmiertnie odznaczony w 2010 r. Orderem Orła Białego. Od 1999 r.  Honorowy Obywatel m.st. Warszawy, jego imieniem nazwane są warszawskie szkoły, ulica i rondo, Las Kabacki, 10 Warszawski Pułk Samochodowy oraz osiedle mieszkaniowe i ulica w Łowiczu. W Warszawie stoją również dwa pomniki oraz dwie tablice upamiętniające Stefana Starzyńskiego. W plebiscycie zorganizowanym przez redakcję "Gazety Wyborczej", "Radio Kolor" i Warszawski Ośrodek Telewizyjny wybrany "Warszawiakiem Stulecia".